Thờ cúng cổ truyền Việt Nam – Nghi lễ và thực hành nghi lễ

LỜI GIỚI THIỆU

Sinh thời, Khổng Tử từng nói: “Đạo đức nhãn nghĩa, phi lễ bất thành.”

Con người từ lúc sinh ra, lớn lên rồi mất đi, không thể không gắn với lễ nghi, lễ nghĩa, bởi đó là không gian văn hóa nuôi dưỡng nhân cách, đạo đúc và góp phần hun đúc trí tuệ mỗi người. Nghi lễ với cơ chế dùng cái thiêng của đức tin và của đối tượng được thờ phụng để kết nối, dung hòa các mối quan hệ gia đình và xã hội, từ đó tăng cường bố trí, sắp xếp bổn phận, trách nhiệm từng cá nhân trong gia đình và xã hội theo quy ước truyền thống. Đó là lúc nghi lễ thực hiện sức mạnh thiết lập và cúng cố nền tảng đạo đức, giúp con người đạt đến sự ổn định và hạnh phúc. Trong phân loại nghi lễ, hệ thống nghi lễ gia đình (chủ đạo là thờ cúng tổ tiên) được đánh giá là gần gũi và xuyên suốt nhất trong sinh hoạt của mỗi người Việt Nam chúng ta.

Từ xa xưa, con người đã có nhiều hình thức khác nhau để kính nhớ, tạ ơn tổ tiên và cầu mong tổ tiên “phù hộ” cho con cháu. Theo thời gian, những nghi thức này dẫn định hình thành các hình thức tín ngưỡng, tôn giáo hay quy ước dân gian, thậm chí được các triểu đại phong kiến chế định thành hương ước có giá trị pháp lý ở làng xã cơ sở. Trong văn hóa Việt Nam và nhiều nước phương Đông, thờ cúng tổ tiên đã được lý luận hóa, thể chế hóa và “chuẩn hóa”, trở thành truyền thống “gia lễ” hết sức điển hình trong các hệ thống nghi lễ xã hội.

Là một nhà nghiên cứu văn hóa trẻ và có nhiều năm hướng dẫn thực hành nghi lễ thờ cúng, tác giả Trung Chính Quách Trọng Trà Ôm ấp tình yêu sâu đậm đối với văn hóa dân gian, văn hóa gia đình, dòng tộc

tộc nói chung, nhất là cộng đồng Nam Bộ. Tác giả đã hết sức miệt mài và cầu thị tìm hiểu, ghi chép, miêu tả, hệ thống hóa và bước đầu phân tích hệ thống nghi lễ với trọng tâm là các nghi lễ tại gia của người Việt để cho ra mắt tác phẩm Thờ cũng cổ truyền Việt Nam – nghi lễ và thục hành nghi lễ.

Quyển sách này vừa có chất khảo cứu lý luận vừa có ý nghĩa thực tế, mang tính hướng dẫn, định hướng cho giới trẻ hôm nay và mai sau trong việc hiểu về văn hóa truyền thống, trân quý những giá trị cha ông gầy dụng.

Quyền sách có 5 chương, đi từ quan niệm đến thực hành với kết cấu như sau:

– Chương 1 nêu những nét khái quát nhất về đặc điểm, tính chất của nghi lễ thờ cúng ở Việt Nam, trong đó bao gồm các lời hỏi-đáp tuy vắn tắt nhưng giúp làm sáng tỏ những cách hiểu sai thường thấy về hoạt động thờ cúng.

– Chương 2 bóc tách và đi sâu vào một nghi lễ thờ cúng căn bản và phổ biến nhất của người Việt: nghi lễ thờ cúng tổ tiên, bao gồm một số nghi lễ cụ thể như lễ tôn bát hương, lễ tạ mộ, lễ giỗ…

– Chương 3 miêu thuật hệ thống nghi lễ gắn với các ngày lễ tiết trong năm, kèm với đó là hệ thống lễ phẩm, lễ nghi cần thiết.

– Chương 4 tiếp tục bàn về các nghi lễ liên quan chặt chẽ tới vòng đời mỗi con người, từ lúc ấu thơ (lễ đầy tháng, đầy tuổi…), đến lúc trưởng thành (lễ cưới hỏi, lễ động thổ làm nhà mới…) rồi đến khi về già (lễ mừng thọ, lễ tang, lễ giỗ…).

– Chương 5 giới thiệu thêm một số nghi thức thờ cúng quan trọng khác từ lâu đã gắn liền với cuộc sống của người Việt và vẫn được duy trì đến tận hôm nay như lễ cúng mùng 1 và ngày rằm hằng tháng, việc chăm sóc phần mộ tổ tiên, đặc biệt là một số lưu ý khi thờ cúng tại gia….