Từ sau đổi mới 1986 đến nay, đời sống tôn giáo tín ngưỡng của nhân dân trỗi dậy mạnh mẽ đã tạo nên áp lực đối với xã hội khiến các nhà nhiên cứu cũng phải vào cuộc. Hơn thế nữa, nhận thức của xã hội cũng đã có sự thay đổi khá cơ bản, rằng tôn giáo tín ngưỡng cũng như nhiều hiện tượng khác đều là sản phẩm của một xã hội, phản ánh nhận thức xã hội.
Do tính đặc thù của nó, tôn giáo tín ngưỡng không chỉ là một bộ phận của đời sống văn hóa tinh thần, mà còn là bộ phận hữu cơ gắn bó mật thiết với sinh hoạt văn hóa của cộng đồng. Do vậy các nhà nghiên cứu văn hóa, nhất là văn hóa dân gian không thể không từ góc độ đời sống tâm linh, tôn giáo tín ngưỡng để có thể tiếp cận văn hóa dân tộc một cách sâu sắc hơn. Trong bối cảnh chung đó, một nhóm các nhà nghiên cứu ở Viện nghiên cứu văn hóa dân gian đã tiến hành các công trình nghiên cứu một số hình thức tín ngưỡng dân gian. Đây là cách tiếp cận văn hóa học, với ý nghĩa tôn giáo tín ngưỡng là hạt nhân đã tích hợp các sinh hoạt văn hóa dân gian, tạo nên một tổng thể tín ngưỡng – văn hóa hay văn hóa – tín ngưỡng. Trong cuốn sách Tín Ngưỡng Thành Hoàng Việt Nam, ngoài một số quan điểm lý luận và phương pháp liên quan tới tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng, các tác giả đi vào nghiên cứu một số tín ngưỡng dân gian cụ thể, như thờ cúng Tổ tiên của các gia tộc, dòng họ và trên bình diện quốc gia là thờ cúng Quốc tổ Hùng Vương.
Đây là một hình thức tín ngưỡng nhằm thắt chặt quan hệ huyết thống của gia đình và dòng họ, phổ biến rộng khắp ở người Kinh và một số dân tộc thiểu số. Cuốn sách nghiên cứu hình thức thờ Thành hoàng làng và hội đình, điển hình cho sự gắn kết cộng đồng láng giềng làng xã, từ đây hình thành và phát triển văn hóa làng, một trong các dạng thức cơ bản của văn hóa Việt Nam.
Tín ngưỡng Thành hoàng Việt Nam là một tín ngưỡng phổ biến cả nước từ Bắc chí Nam, hay nói cho đúng hơn từ Bắc chí Nam tận thuở xa xưa nào đó cho đến năm 1945 thì bị lãng quên. Những năm gần đây, hội làng lại trỗi dậy sôi nổi, náo động làng quê và theo đó, tín ngưỡng Thành hoàng gắn bó với ngôi đình cũng dần tìm lại vị trí của mình trong thế giới tinh thần của người Việt.
Vậy cội nguồn của tín ngưỡng Thành hoàng là từ đâu? Cơ sở kinh tế văn hóa, sức mạnh, sức hấp dẫn của nó là gì? Người Việt Nam truy cầu cái gì trong ông Thành hoàng? Thành hoàng là ai?… Biết bao câu hỏi được đặt ra. Và cuốn sách Tín ngưỡng Thành hoàng Việt Nam của tác giả Nguyễn Duy Hinh sẽ góp phần giúp bạn đọc giải đáp những câu hỏi đó.
Dựa vào nguồn tư liệu điền dã phong phú của chính tác giả trong nhiều năm, cũng như thừa kế kết quả nghiên cứu của các học giả đi trước, bức tranh về một khái niệm vô hình – Tín ngưỡng Thành hoàng – lại trở nên hữu hình, sinh động hơn bao giờ hết với nhiều khía cạnh khác nhau được khai thác: sử học, văn hóa dân gian, ca nhạc, kiến trúc, nghệ thuật…
Đến với Tín ngưỡng Thành hoàng Việt Nam, độc giả sẽ thu được cái nhìn tổng quan nhưng cũng tương đối chi tiết về một loại hình tín ngưỡng được mệnh danh là hiện tượng “Tiền tôn giáo” trong văn hóa dân tộc. Qua đó góp phần tìm hiểu tâm hồn Việt Nam.
