Năm 1983, GS Nguyễn Khánh Toàn (1905 – 1993) soạn thảo đề cương chi tiết, đưa việc biên soạn lịch sử văn hóa Việt Nam vào kế hoạch công tác năm 1983 – 1985 của Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam (tiền thân của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam hiện nay). Dự kiến công trình gồm bắn tập, mỗi tập khoảng 250 – 300 trang. Rất tiếc kế hoạch này không thực hiện được.
Năm 2005, chúng tôi được giao tổ chức biên soạn bộ lịch sử văn hóa Việt Nam. Thông tin về công việc này và kết quả biên soạn đã công bố trên bốn số Tạp chí Văn hóa dân gian năm 2005, số 5, tr. 76 – 78; năm 2011, số 3, tr. 74 – 75; năm 2013, số 1, tr. 79; năm 2014, só 3, tr. 79-80.
Kế thừa và bổ sung quan niệm học thuật của các bậc đi trước và đồng nghiệp, chúng tôi quan niệm: Lịch sử văn hóa Việt Nam là lịch sử văn hóa của các cộng đồng người đà phát triển tới tổ chức nhà nước, trên lãnh thổ Việt Nam hiện nay: Lịch sử văn hóa ấy đã vận động theo bốn thời kì:
- Thời kì hình thành nền tảng của văn hóa Việt Nam với ba nền văn hóa Đông Sơn, Sa Huỳnh, Đồng Nai (từ khoảng bảy, tám thế kỉ trước Công nguyên đến một, hai thế kỉ đầu Công nguyên)
- Thời kì văn hóa Tiền Đại Việt, Chămpa,Phù Nam (thiên niên kỉ đầu Công nguyên);
- Thời kì văn hóa Đại Việt (từ thế kỉ X đến năm 1884)
- Thời kì chuyển tiếp từ văn hóa truyền thống sang văn hóa hiện đại (từ tháng 6 năm 1884 đến nay). Thời kì này bao gồm hai giai đoạn:
1) Giai đoạn Pháp thuộc, chống Pháp thuộc và tiếp thu văn hóa phương Tây (từ tháng 6 năm 1884 đến Cách mạng tháng Tám năm 1945);
2) Giai đoạn kháng chiến bảo vệ Tổ quốc, phát triển và hội nhập (từ sau Cách mạng tháng Tám đến nay).
Có nhiều cách hiểu về “văn hóa” và “văn minh”. Chúng tôi thiểu văn hóa theo nghĩa rộng, bao gồm ba bộ phận: văn hóa vật chất, văn hóa xã hội và văn hóa tinh thần; mỗi bộ phận đó lại bao gồm nhiều thành tố, yếu tố. Trong nhiều trường hợp, chúng tôi xem “văn hóa” và “văn minh” là những khái niệm tương đương
Những phần chính trong cuốn sách Văn hoá vật chất và văn hoá xã hội thời kỳ Đại Việt:
- PHẦN THỨ NHẤT: KHÁI NIỆM VÀ LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU
- Chương 1: KHÁI NIỆM
- Chương 2: LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VĂN HÓA VẬT CHẤT VÀ VĂN HÓA XÃ HỘI THỜI KỲ ĐẠI VIỆT
- PHẦN THỨ HAI: VĂN HÓA VẬT CHẤT
- Chương 1: CÁC NGHỀ TRỒNG TRỌT, CHĂN NUÔI, ĐÁNH BẮT, SĂN BẮN
- Chương 2: NGHỀ THỦ CÔNG
- Chương 3: NGHỀ BUÔN
- Chương 4: ẨM THỰC
- Chương 5: TRANG PHỤC VÀ NHÀ CỬA
- Chương 6: ĐI LẠI VÀ VẬN CHUYỂN
- Chương 7: CHĂM SÓC SỨC KHỎE
- PHẦN THỨ BA: VĂN HÓA XÃ HỘI
- Chương 1: GIA ĐÌNH VÀ DÒNG HỌ
- Chương 2: LÀNG XÃ VÀ BẢN, MƯỜNG, BUÔN, PLEI, PHUM, SROK
- Chương 3: ĐÔ THỊ
- Chương 4: QUỐC GIA
