Cuốn sách viết về hành trình du ký của Marcel Monnier đến với nhiều quốc gia tại châu Á, trong đó có An Nam – thời điểm đó là một trong những thuộc địa của Pháp. Sau chuyến đi này, ông đã viết một cuốn sách có tựa đề chung là Vòng quanh châu Á, gồm 3 tập:
– Tập 1: “Nam Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ”.
– Tập 2: “Đế chế Trung Hoa”
– Tập 3: “Châu Á theo đường chéo – Từ Seoul đến Bagdad”
Với riêng tập 1: Vòng quanh châu Á – Nam Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ, đây là một tác phẩm đặc sắc mang hơi thở thời đại của Marcel Monnier. Cuốn sách xuất bản năm 1899 thì năm 1900 ông được Hàn Lâm Viện Pháp Quốc trao giải thưởng Marcelin Guérin.
Trong hành trình khám phá quốc gia lạ lẫm này, Marcel Monnier lần lượt đi từ Nam Kỳ tới Trung Kỳ lên Bắc Kỳ, ông tiếp xúc với nhiều thành phần, nhiều giới trong xã hội (từ vua – quan tới thủ lĩnh nghĩa quân Hoàng Hoa Thám) và không ngừng ghi lại những quan sát, nhận xét rất giá trị về cuộc sống, nét đẹp văn hóa, con người ở từng vùng miền. Từ đó làm sống dậy những năm tháng rất xa xưa của người Việt mà rất ít người có thể hình dung được.
NHỮNG ĐIỀU ĐẶC BIỆT VỀ CUỐN SÁCH
Cuốn sách ghi lại hành trình của Marcel Monnier, một người Pháp đã từng đi và trải nghiệm nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ khác nhau trên thế giới. Trong hành trình đến với châu Á, quan điểm của ông là “Bất kỳ ai muốn mang về từ những vùng đất này một cảm tưởng đúng đắn đều phải từ bỏ cách thức của một du khách vội vã. Anh ta sẽ phải chấp nhận những đợt lưu trú dài hạn, thâm nhập vào trái tim của đất nước, rời xa khu nhượng địa của người Âu, hòa mình vào cộng đồng dân cư thành thị và nông thôn trong nhiều tháng”. Quả thực, khi tới với An Nam, Marcel Monnier đã hòa mình với một tinh thần như vậy. Dưới ngòi bút của ông người An Nam, văn hóa An Nam và cả lối sống của người An Nam hiện lên một cách rõ nét, không những thế đường xá, thổ nhưỡng, thời tiết, tập tục và tín ngưỡng của con người nơi đây cũng được đặc tả vô cùng chi tiết.
Bằng chất văn thơ mộng, đầy lãng mạn, cùng những quan sát rất tinh tế và sâu sắc của ông, chúng ta có thể dễ dàng hình dung được dòng chảy lịch sử, và những nét đẹp rất xưa cũ, rất hoài niệm của người An Nam trước đây và cả hoàn cảnh sống của họ tại thời điểm khó khăn ấy.
CHUYÊN GIA NÓI GÌ VỀ CUỐN SÁCH
Khi ta chưa kịp quên những trạm dừng chân trước, sự mê hoặc của Tích Lan [đảo Sri Lanka] và eo biển Malacca, sự náo nhiệt của Singapore, thì đập vào mắt là quang cảnh buồn tẻ của vùng đất Nam Kỳ: cát, rồi đến đụn cát và phía sau nữa là màu xanh đơn điệu của rừng ngập mặn.
Suốt nhiều giờ, tàu đi vào sông giữa cảnh vật thật hiu quạnh. Chỉ toàn là rừng ngập mặn; cây cối cong queo, ken dày, cả dưới nước và trên cạn, che kín những hố bùn hôi thối, không tìm đâu ra nền đất cứng, chúng liên tục biến mất, chỉ thấy vài đường viền lờ mờ di động; những gò đồi đơn độc hình nón xa xa. Và rồi, một sự yên tĩnh đáng lo ngại, một bầu không khí nặng nề bất chợt thế chỗ làn gió trong lành ngoài khơi.
Bầu không lặng ngắt như tờ; không một tiếng xì xào trong tán lá, trừ tiếng đập cánh của một con chim cốc hay một con cò giật mình hoảng sợ do tiếng khuấy nước của chân vịt. Trên dòng sông gần như hoang vắng, không có một bóng tàu: thỉnh thoảng mới thấy ven bờ có một con thuyền đánh cá, một xuồng tam bản nép mình dưới tán cây, một chiếc ghe mà người chèo đang vào lều đánh giấc trưa, trong lúc đợi thủy triều.
Sau những náo động của chuyến vượt biển, những tiếng gào thét của Đại Dương, sự hiu quạnh dưới bầu không sáng sủa này, sự tĩnh lặng và vạn vật bất động này mang đến cảm giác thật lạ. Đối với nhiều người, cảm giác ủ rũ, chán chường này không lập tức biến mất: trong chừng mực nào đó, ta hiểu được vì sao lại có những đánh giá nản lòng và thiếu căn cứ về Nam Kỳ và thủ phủ của xứ này như vậy…
Chỉ khi vào làng, ta mới có cơ hội gặp người An Nam đúng nghĩa, không hề lai tạp, thân hình mảnh dẻ, hơi gầy yếu, dáng đi mềm mại và do hai giới mặc quần áo giống hệt nhau nên thoạt nhìn không thể phân biệt người đang cầm ô dạo chơi hay đang dò dẫm từng bước, vai gánh hai rổ rau, là nam hay nữ. Dân [An Nam] thông minh và lanh lẹ, chịu được gian khổ dù hình thể nhỏ bé, thực hiện tốt những nhiệm vụ khó khăn nhất nhờ kiên trì nỗ lực; vâng lời, dễ bảo, tính tình vui vẻ, niềm nở và lễ phép, nhưng không đẹp.
Diện mạo của họ không hẳn gây khó chịu. Tộc người này nhìn chung không xấu: ánh nhìn có phần tinh ranh, các đường nét đôi khi không thiếu sự tinh tế. Ai cũng ăn trầu, kể cả trẻ con. Nhất là ở phụ nữ, món quà vặt quốc dân này, được nhai trong nhiều giờ. Họa hoằn mới thấy một hàm răng trắng, một đôi môi không dính vệt nước đỏ lòm. Đặc điểm đầu tiên của một trong những cô gái trẻ này chính là điều khiến những người dũng cảm nhất cũng phải ngần ngại.
